Γιατί συνεχίζω να σαμποτάρω τον εαυτό μου; Πώς μου συμβαίνει αυτό; Πιθανόν να κάνετε στον εαυτό σας αυτές τις ερωτήσεις όταν αισθάνεστε παγιδευμένοι σε μοτίβα που δημιουργούν προβλήματα στη ζωή σας και σας εμποδίζουν να πετύχετε τους στόχους σας. Παρόλο που προσπαθείτε να κάνετε αλλαγές και να απεγκλωβιστείτε απο αυτά, κατά κάποιο τρόπο καταλήγετε στο ίδιο μέρος, ξανά και ξανά.
Εάν αυτό σας φαίνεται οικείο, πιθανόν να σαμποτάρετε τον εαυτό σας. Το αυτο-σαμποτάζ αναφέρεται σε συμπεριφορές ή πρότυπα σκέψης που σας κρατούν πίσω και σας εμποδίζουν να κάνετε αυτά που πραγματικά θέλετε.
Πως συμβαίνει;
Μπορεί να σαμποτάρετε τον εαυτό σας με διάφορους τρόπους. Κάποιοι είναι προφανείς, άλλοι είναι λίγο πιο δύσκολο να αναγνωριστούν.
α. Κατηγορείτε τους άλλους όταν τα πράγματα πάνε στραβά
Μερικές φορές, άσχημα πράγματα συμβαίνουν χωρίς κανείς να φταίει πραγματικά. Εάν τείνετε να ρίχνετε το λάθος αλλού κάθε φορά που αντιμετωπίζετε δυσκολίες, ίσως θα πρέπει να ρίξετε μια πιο προσεκτική ματιά στον δικό σας ρόλο στο γεγονός.
Ας πούμε ότι ο σύντροφός σας έχει υιοθετήσει μια συμπεριφορά που σας επηρεάζει αρνητικά. Εσείς αποφασίζετε ότι δεν πρόκειται να αλλάξει και χωρίζετε. Αισθάνεστε καλά για τον χωρισμό, καθώς η απροθυμία του συντρόφου να αλλάξει σας εμπόδισε να προχωρήσετε μαζί. Οι φίλοι σας συμφωνούν ότι κάνατε το σωστό. Αλλά αν δεν αφιερώσετε χρόνο στο να εξερευνήσετε το πώς θα μπορούσατε να έχετε συνεισφέρει σε ορισμένα από τα προβλήματα αυτής της σχέσης, σαμποτάρετε την ευκαιρία σας να μάθετε και να εξελιχθείτε από την όλη εμπειρία.
β. Επιλέγετε την φυγή όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά
Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να αποχωρείτε από καταστάσεις που δεν ικανοποιούν τις ανάγκες σας. Μερικές φορές μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή. Ωστόσο, είναι συνήθως συνετό να κάνετε ένα βήμα πίσω και να αναρωτηθείτε πρώτα εάν έχετε κάνει πραγματικά μια προσπάθεια πριν τη φυγή. Ίσως δεν μπορείτε να μείνετε σε οποιαδήποτε δουλειά για πολύ καιρό. Αφήσατε μια δουλειά επειδή ο διευθυντής σας αδίκησε. Αποχωρήσατε από την επόμενη δουλειά σας λόγω των τοξικών συναδέλφων και ούτω καθεξής. Αυτοί είναι βάσιμοι λόγοι, αλλά ένα τέτοιο επαναλαμβανόμενο μοτίβο θα μπορούσε να σημαίνει κάτι. Οι αμφιβολίες σχετικά με την ικανότητά σας να πετύχετε ή να διατηρήσετε μια σταθερή δουλειά θα μπορούσαν να σας οδηγήσουν να κάνετε πράγματα που διαταράσσουν την απόδοσή σας ή σας εμποδίζουν να εξελιχθείτε στην εργασία. Ίσως φοβάστε τη σύγκρουση ή την κριτική.
γ. Αναβλητικότητα
Έχετε βρεθεί ποτέ σε τέλμα όταν έχετε να βγάλετε εις πέρας ένασημαντικό έργο; Δεν είστε μόνοι σε αυτό. Προετοιμαστήκατε, κάνατε όλη την έρευνά σας για να ξεκινήσετε και εν τέλει κολλήσατε. Το κίνητρό σας έχει χαθεί εντελώς. Έτσι αποφεύγετε το έργο που έχετε αναλάβει κάνοντας οτιδήποτε άλλο: καθαρίζοντας το ψυγείο, οργανώνοντας την ντουλάπα σας ή ξεκινώντας έναν μαραθώνιο ταινιών. Η αναβλητικότητα μπορεί να συμβεί χωρίς προφανή λόγο, αλλά συνήθως έχει μια υποκείμενη αιτία, όπως:
– αισθάνεστε αγχωμένοι με αυτό που πρέπει να κάνετε
– έχετε πρόβλημα με τη διαχείριση του χρόνου
– αμφισβητείτε τις ικανότητές σας
Μπορείτε να υπονομεύσετε τον εαυτό σας με διάφορους τρόπους. Ίσως να είστε πάντα έτοιμοι να διαφωνήσετε, ακόμη και για πράγματα που δεν έχουν σημασία, όπως για το ποιος επέλεξε το τελευταίο εστιατόριο στο οποίο πήγατε. Ή κάνετε πράγματα για να προκαλέσετε αντιδράσεις, όπως το να αφήσετε ένα χάος στην κουζίνα ή να ξεχάσετε σημαντικές ημερομηνίες, όπως μια επέτειος.
δ. Γνωριμίες με άτομα που δεν είναι κατάλληλα για εσάς
Συμπεριφορές αυτο-σαμποτάζ εμφανίζονται συχνά στις σχέσεις. Ίσως να συνεχίζετε να βγαίνετε με άτομα που δεν μπορείτε να επικοινωνήστε αποτελεσματικά. Προσπαθείτε να κάνετε τα πράγματα να λειτουργήσουν με έναν σύντροφο που έχει πολύ διαφορετικούς στόχους για το μέλλον. Παραμένετε σε μια σχέση που δεν πηγαίνει πουθενά. Είστε μονογαμικοί, αλλά συνεχίζετε να βγαίνετε με μη μονογαμικά άτομα. Θέλετε παιδιά, αλλά ο σύντροφός σας όχι. Όλα τα υπόλοιπα μπορεί να λειτουργούν σωστά, οπότε μένετε στη σχέση, ελπίζοντας κρυφά ότι θα αλλάξει γνώμη. Έχοντας πίστη και εμπιστοσύνη σε αυτά τα μοτίβα, εμποδίζετε τον εαυτό σας να βρείτε κάποιον που να ταιριάζει καλύτερα με εσάς μακροπρόθεσμα.
ε. Υποτιμάτε τον εαυτό σας
Οι άνθρωποι συχνά θέτουν πολύ υψηλότερα τον πήχη για τον εαυτό τους από ό,τι για τους άλλους. Όταν δεν ανταποκρίνεστε σε αυτά τα κριτήρια που έχετε βάλει, μπορεί να γίνετε ιδιαίτερα επικριτικός με τον εαυτό σας, όπως:
«Δεν μπορώ να κάνω τίποτα σωστά.»
«Δεν θα τα καταφέρω, γιατί να προσπαθώ;»
Είτε επικρίνετε τον εαυτό σας μπροστά σε άλλους είτε πρόκειται για αρνητική αυτο-ομιλία, το ίδιο πράγμα μπορεί να συμβεί: Τα λόγια σας μπορεί τελικά να ληφθούν ως πραγματικότητα για εσάς. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί μία στάση αυτοκαταστροφής και σας εμποδίζει να προσπαθήσετε ξανά. Τελικά, μπορεί να σταματήσετε πριν καν ξεκινήσετε.
Τί προκαλεί το αυτο-σαμποτάζ;
Οι συμπεριφορές σας πιθανόν να σας βοήθησαν να προσαρμοστείτε σε μια προηγούμενη κατάσταση, όπως μιατραυματική παιδική ηλικία ή μια τοξική σχέση, και να επιβιώσετε από τις δυσκολίες που αντιμετωπίσατε εκεί.
• Μαθημένα μοτίβα συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία
Τα μοτίβα συμπεριφοράς που καθορίζονται στις πρώτες μας σχέσεις επαναλαμβάνονται συχνά σε σχέσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Είμαστε προσκολλημένοι σε αυτά τα μοτίβα.
Σημαίνουν κάτι για εμάς και είναι δύσκολο να τα αφήσουμε πίσω. Ας πούμε για παράδειγμα ότι είχατε έναν γονέα που ποτέ δεν έδωσε μεγάλη προσοχή σε εσάς, εκτός εάν θυμώνατε ή γκρινιάζατε. Το να εκδηλώνετε θυμό στους ανθρώπους ήταν ο μόνος τρόπος για να λάβετε ενδιαφέρον, οπότε νιώθετε προσκολλημένοι σε αυτό το μοτίβο. Αυτό το αυτο-σαμποτάζ μπορεί να εμφανίζεται, για παράδειγμα, στη δουλειά σας. Στην αρχή ο προϊστάμενος σας συγχωρεί και σας ενθαρρύνει, αλλά καθώς περνάει ο χρόνος και εξακολουθείτε να μην είστε αξιόπιστοι, ο προϊστάμενος θυμώνει μαζί σας και τελικά σας απολύει.
• Δυναμική των σχέσεων του παρελθόντος
Εάν δεν αισθανθήκατε να υποστηρίζεστε ή να ακούτε αυτό που χρειάζεστε σε προηγούμενες σχέσεις σας, ίσως δυσκολευτείτε να επικοινωνήσετε αποτελεσματικά στις τωρινές σας σχέσεις. Είτε είχατε έναν τοξικό σύντροφο ή κάποιον που απλά δεν ενδιαφερόταν για τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας, ίσως να μην αισθανθήκατε ικανοί να του τα εκφράσετε.
• Φόβος αποτυχίας
Όταν δεν θέλετε να αποτύχετε στη δουλειά των ονείρων σας, στη σχέση σας ή ακόμη και στο να είστε καλός γονέας, ίσως να κάνετε ακούσια σαμποτάζ στις προσπάθειές σας να τα πάτε καλά. Το να αποφύγετε την αποτυχία μπορεί να σας οδηγήσει να αποφύγετε να το δοκιμάσετε. Εάν δεν προσπαθήσετε, δεν μπορείτε να αποτύχετε, έτσι; Έτσι, με ασυνείδητο τρόπο, το μυαλό σας μπορεί να σας παρουσιάσει δικαιολογίες και τρόπους να σαμποτάρετε τον εαυτό σας. Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι βρίσκεστε σε μια σχέση που πηγαίνει πολύ καλά. Τόσο καλά, που στην πραγματικότητα, πιστεύετε ότι είναι μόνο θέμα χρόνου προτού συμβεί κάτι για να τελειώσει. Δεν θέλετε να αντιμετωπίσετε το τέλος της, οπότε αρχίζετε να απομακρύνεστε από τον σύντροφό σας, κλείνοντας τον εαυτό σας συναισθηματικά. Σε γενικές γραμμές, έχετε το κίνητρο να προκαλέσετε τη δική σας αποτυχία, ώστε να μην εκπλαγείτε όταν τελικά μπορεί να συμβεί.
• Η ανάγκη για έλεγχο
Οι συμπεριφορές αυτο-σαμποτάζ μπορούν επίσης να αναπτυχθούν από την ανάγκη σας για τον έλεγχο μιας κατάστασης. Όταν έχετε τον έλεγχο, μπορεί να αισθανθείτε ασφαλείς, ισχυροί και έτοιμοι να αντιμετωπίσετε οτιδήποτε έρχεται στον δρόμο σας. Μερικοί τύποι αυτο-σαμποτάζ δημιουργούν αυτή την αίσθηση ελέγχου. Πάρτε το παράδειγμα της αναβλητικότητας. Ίσως αναβάλλετε να γράψετε μία εργασία γιατί ανησυχείτε ότι δεν θα την γράψετε τόσο καλά όσο ελπίζατε. Ξέρετε ότι η συγγραφή της τελευταίας στιγμής δεν θα βοηθήσει, αλλά θα σας δώσει τον έλεγχο αυτού του αποτελέσματος, επειδή επιλέξατε να την γράψετε την τελευταία στιγμή.
Μαρία Παπουτσή
M.Sc. Ψυχολογός-Παιδοψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
