Η φοβία είναι ένας έκδηλος και επίμονος φόβος, ο οποίος είναι υπερβολικός και παράλογος. Εκλύεται από την παρουσία ειδικού αντικειμένου ή ειδικής κατάστασης (π.χ. χρήση ασανσέρ, ζώα, ύψος κλπ). Η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα προκαλεί σχεδόν πάντα μια άμεση αντίδραση άγχους, όπως εφίδρωση, ταχυκαρδία, τρόμο και έντονη αναστάτωση. Ακολουθείται συνήθως από μια συνεχή προσπάθεια αποφυγής αυτού του ερεθίσματος. Οι παιδικοί φόβοι μπορεί να δημιουργηθούν με πολλούς τρόπους.
Μια τραυματική εμπειρία του παιδιού, π.χ. το δάγκωμα ενός σκυλιού, είναι δυνατόν να προκαλέσει φοβίας απέναντι στα σκυλιά. Επιπλέον, πιθανές συνεξαρτήσεις που δημιουργεί το παιδί μεταξύ δύο ερεθισμάτων, μπορεί να οδηγήσουν στην εγκατάσταση μιας φοβίας. Οι φοβικές αντιδράσεις «μαθαίνονται» από το παιδί καθώς αυτό συνδέει μια δυσάρεστη εμπειρία με μια συγκεκριμένη ουδέτερη κατάσταση. Για παράδειγμα, αν η εκδήλωση σεισμού βρήκε το παιδί μέσα σε ένα ασανσέρ, είναι πιθανόν το παιδί να αναπτύξει κλειστοφοβικές αντιδράσεις.
Η σημαντικότερη οδός όμως, μέσω της οποίας αναπτύσσονται οι παιδικοί φόβοι είναι μέσω της μετάδοσής τους από τους ενήλικες. Η μετάδοση αυτή μπορεί να γίνει τόσο με λεκτικό όσο και με μη λεκτικό τρόπο. Το παιδί πολύ εύκολα αντιλαμβάνεται τις εκδηλώσεις φόβου των ενηλίκων και ασυνείδητα τις υιοθετεί. Ακόμα και τα πιο μικρά σήματα, όπως οι χειρονομίες που προδίδουν φόβο μπορούν να γίνουν αντιληπτά από τα παιδιά. Αν ο γονιός κλειδαμπαρώνει το σπίτι και ελέγχει κάθε τόσο τις πόρτες, το παιδί είναι πολύ πιθανόν να αρχίσει να φοβάται να μένει μόνο του στο δωμάτιό του. Τα μικρά παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις μεταδοτικές συνέπειες των συναισθημάτων που βιώνουν οι γονείς τους. Η μετάδοση αυτή πραγματοποιείται μέσω της συμπεριφοράς και των αντιδράσεών τους απέναντι σε ορισμένα ερεθίσματα και καταστάσεις.
Πως να θέσω όρια στα παιδιά μου;
Είναι δυνατόν λοιπόν ορισμένοι παιδικοί φόβοι να εξελιχθούν σε φοβίες, οι οποίες εκδηλώνονται με έντονο άγχος ακόμα και στην ιδέα του αντικειμένου ή της κατάστασης που φοβάται το παιδί και τα οποία προσπαθεί επίμονα να αποφύγει. Η έγκαιρη αντιμετώπιση των φοβιών είναι απαραίτητη. Οι φοβίες, σε αντίθεση με τους φυσιολογικούς φόβους της προσχολικής ηλικίας, μπορεί να έχουν δυσμενείς συνέπειες τόσο στην καθημερινή λειτουργικότητα όσο και στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σπάνια υποχωρούν από μόνες τους. Τις περισσότερες φορές μπορεί να πολλαπλασιάζονται, να γενικεύονται και σε άλλους τομείς και να συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή. Πολλές φορές μπορεί το φοβικό αντικείμενο να αλλάζει κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης αλλά τα βασικά συμπτώματα της φοβίας, δηλαδή το αυξημένο και γενικευμένο άγχος, με πιθανές ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, και η προσπάθεια αποφυγής ορισμένων καταστάσεων εξακολουθούν να ταλαιπωρούν το άτομο και να δυσκολεύουν την προσαρμογή του. Οι φοβίες είναι ουσιαστικά αγχώδεις διαταραχές και για την αντιμετώπισή τους απαιτείται εξειδικευμένη θεραπεία.
Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς για να αντιμετωπιστούν οι παιδικοί φόβοι;
Προκειμένου να διευκολύνουν την ομαλή υποχώρηση των φυσιολογικών φόβων της προσχολικής ηλικίας, οι γονείς και οι παιδαγωγοί πρέπει να έχουν υπόψη τους ή να κάνουν τα εξής:
-
Να μη μεταδίδουν στο παιδί τους δικούς τους φόβους.
-
Δεν πρέπει να πανικοβάλλονται και μεγαλοποιούν τους φόβους του παιδιού δίνοντας υπερβολική προσοχή στην παραμικρή εκδήλωση φόβου
-
Να μην ειρωνεύονται τους φόβους του παιδιού, οι οποίοι μπορεί να μοιάζουν παράλογοι ή και αστείοι στα μάτια τους αλλά να είναι πρόθυμοι να ακούσουν το παιδί και να του συμπαρασταθούν με κατανόηση και ψυχραιμία.
-
Να μην εξαναγκάζουν βίαια και χωρίς καμιά προετοιμασία το παιδί να πλησιάζει το αντικείμενο του φόβου του.
-
Πρέπει να διερευνούν την πηγή του φόβου προκειμένου να παράσχουν στο παιδί τις αποδείξεις ως προς την απουσία πραγματικού κινδύνου.
-
Να μη φοβίζουν το παιδί λέγοντάς του ότι «αν δεν είναι καλό παιδί θα το πάρει ο «μπαμπούλας». Αν οι ενήλικες προσπαθούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά των παιδιών με τη χρήση του φόβου, δεν θα πρέπει στη συνέχεια να απορούν γιατί τα παιδιά φοβούνται!
-
Να χρησιμοποιήσουν εικονογραφημένα παιδικά βιβλία με παιδιά που φοβούνται αλλά τελικά ξεπερνάνε τους φόβους τους, τα οποία κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία. Το παιδί μπορεί να ταυτιστεί με τον ήρωα του βιβλίου και να ξεπεράσει ευκολότερα το φόβο του.
-
Γενικά, έργο των ενηλίκων είναι να ενθαρρύνουν με κάθε τρόπο τα παιδιά ώστε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες, αυτοπεποίθηση, θάρρος, αυτάρκεια και αυτονομία. Η υπερπροστατευτική συμπεριφορά των ενηλίκων διευκολύνει την εκδήλωση φόβων από την πλευρά του παιδιού.
Μαρία Παπουτσή
M.Sc. Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής
