Οι άνθρωποι μιλούν. Κι εμείς ακούμε. Τείνουν να έχουν απόψεις για τα πάντα και για τον οποιονδήποτε. Δεν έχει σημασία αν η γνώμη τους στηρίζεται σε κάποιο επιχείρημα ή όχι, αυτοί θα αισθάνονται ότι έχουν το δικαίωμα να το εκφράσουν κι εμείς θα το υπολογίσουμε. Με άλλα λόγια, πολλοί από εμάς τείνουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα από τα μάτια των άλλων.
Κάθε μέρα, κάθε στιγμή, νιώθουμε ότι κρινόμαστε για την εμφάνισή μας, για το πώς συμπεριφερόμαστε, για το πόσο έξυπνοι είμαστε ή για το αν είμαστε καλοί σύντροφοι ή καλοί γονείς. Γιατί έχουν σημασία οι γνώμες των άλλων; Γιατί πρέπει να καθορίσουμε την εικόνα μας μέσα απο τα μάτια των άλλων;
Πρώτα απ’ όλα, τα στερεότυπα. Τα στερεότυπα είναι σύνολα γενικεύσεων – που συχνά είναι ασυνείδητα – για τους ανθρώπους. Η κοινωνία μας βασίζονται στη γνωστική έννοια των στερεοτύπων κι εμείς φροντίζουμε καθημερινά να συμμορφωθούμε με αυτά προκειμένου να ανήκουμε κάπου. Έχουμε διδαχθεί από τους γονείς μας, οι οποίοι μάθαιναν από τους γονείς τους, τη σημασία αυτών των στερεοτύπων. Ως αποτέλεσμα, συνεχίζουμε να ακολουθούμε αυτούς τους κανόνες, ακόμη και αν δεν μας κάνουν ευτυχισμένους ή δεν είναι αυτό που θέλουμε από τη ζωή μας.
Επηρεαζόμαστε επίσης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία περνούν τις δικές τους στερεοτυπικές τάσεις. Νιώθουμε την ανάγκη να ακολουθήσουμε και να κάνουμε αυτό που είναι στις τάσεις, για να γίνουμε αποδεκτοί, να εκτιμηθούμε ή ακόμη και να αγαπηθούμε. Φανταστείτε να ανεβάσετε μια φωτογραφία στο
Ιnstagram, η οποία θα καταλήξει να έχει μηδέν «μου αρέσει» από τους ακόλουθούς σας. Το αίσθημα της απόρριψης βιώνεται συχνά σαν πραγματικός σωματικός πόνος. Έτσι, καταλήγουμε να αναρωτιόμαστε «τι συμβαίνει με μένα, γιατί δεν αρέσω σε κανέναν;».
Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο οι γνώμες των άλλων έχουν μεγάλη σημασία. Συγκεκριμένα, οι άνθρωποι, εκφράζοντας τις απόψεις τους για εμάς, μας στέλνουν ένα μήνυμα επιτυχίας ή αποτυχίας, σεβασμού ή αποκλεισμού. Κατά συνέπεια είτε αισθανόμαστε ασφαλείς και περήφανοι για τον εαυτό μας είτε απολύτως αποκλεισμένοι και μόνοι. Η γνώμη των άλλων έχει σημασία επειδή μας κάνει να νιώθουμε ότι κάπου ανήκουμε, ότι δεν είμαστε μόνοι.
Η αυτοεκτίμηση είναι το αίσθημα της αξίας ενός ατόμου. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν την αυταξία ως συνώνυμο της αυτοεκτίμησης. Από τη μία πλευρά, η αυτοεκτίμηση είναι κάτι πιο εσωτερικό. Δεν πρόκειται για την εκτίμηση του εαυτού μας βάσει εξωτερικών ενεργειών ή επιτευγμάτων, αλλά κυρίως για την εκτίμηση της εγγενούς αξίας μας ως άτομο: πόση αξία πιστεύουμε ότι έχουμε στον κόσμο. Με άλλα λόγια, η αυτοεκτίμηση αφορά το ποιος είσαι, όχι το τι κάνεις.
Από την άλλη πλευρά, η αυταξία είναι η συνολική υποκειμενική αξιολόγηση που εστιάζεται κυρίως στα επιτεύγματά μας και στην ικανοποίηση που μπορεί να λάβουμε μέσω αυτών. Σήμερα, υπάρχει αυτή η τάση που ωθεί τους ανθρώπους να αναπτύξουν υψηλή αυταξία. Η «παγίδα» αυτής της συμπεριφοράς είναι ότι η οικοδόμηση υψηλότερης αυταξίας επικεντρώνεται στην εκτίμηση του εαυτού μας έναντι των άλλων, αντί να δίνει βαρύτητα στην εγγενή αξία μας. Η γνώμη των άλλων έχει σημασία επειδή ενισχύει την αυταξία μας, αλλά όχι απαραίτητα την αυτοεκτίμησή μας.
Τελευταίο, αλλά σίγουρα όχι λιγότερο σημαντικό κριτήριο, είναι τα πρότυπα σκέψης. Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο «γνωστικές διαστρεβλώσεις» για να περιγράψουν παράλογες σκέψεις ή πεποιθήσεις που διαστρεβλώνουν την αντίληψη ενός ατόμου για τον κόσμο, τους άλλους ή για το ίδιο. Είναι αυτόματες και συχνά μετατρέπουν μια απλή σκέψη σε μια συνήθεια που καθιστά δύσκολη την αναγνώριση ή την αλλαγή μας. Ο εγκέφαλός μας έχει την προδιάθεση να σχηματίζει συνδέσεις μεταξύ σκέψεων, ιδεών, ενεργειών και συνεπειών, προκειμένου να μας βοηθήσει να προβλέψουμε το μέλλον. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, ο εγκέφαλός μας μπορεί να αναπτύξει κάποιες μη χρήσιμες συνδέσεις. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να απορρίψει την κλήση σας επειδή είναι θυμωμένο μαζί σας. Αλλά υπάρχει επίσης η πιθανότητα να απορρίψει την κλήση σας επειδή είναι απασχολημένο ή επειδή δεν έχει μπαταρία. Εάν συμβεί μια φορά, το να συνδέσετε δηλαδή την απόρριψη της κλήσης με τη δική σας ερμηνεία, τότε το συναίσθημα του θυμού θα είναι εκεί κάθε φορά που συμβαίνει αυτό. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζουμε τον πραγματικό λόγο που απέρριψε την κλήση μας, εκτός κι αν ρωτήσουμε το ίδιο.
Οι απόψεις των άλλων έχουν πράγματι τεράστια αξία. Είμαστε κοινωνικά όντα και ενδιαφερόμαστε για το τι πιστεύουν οι άλλοι για εμάς. Γι’ αυτό ο καθένας από εμάς θα επηρεαστεί από τις απόψεις των άλλων. Εάν πιστεύετε ότι η έκθεσή σας στις γνώμες των άλλων είναι κάτι που δεν μπορείτε να διαχειριστείτε ή αντιμετωπίζετε συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης ή ακόμη και δυσκολίας στη λήψη των αποφάσεών σας, το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Θα σας βοηθήσει να βρείτε τις ρίζες του προβλήματος και να το αντιμετωπίσετε αποτελεσματικά.
Η ζωή θα είναι γεμάτη γνώμες, κριτικές, καθώς και επαίνους. Μπορείτε να αναπτύξετε μηχανισμούς για να το αντιμετωπίσετε και να το αντιστρέψετε σε μια μαθησιακή εμπειρία. Μια γνώμη δεν επιβάλλει τη γνώση για το ποιοί είστε και σίγουρα δεν σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξετε κάτι για να ταιριάζετε στα κριτήρια των άλλων. Επιλέξτε με σύνεση τί θέλετε να βελτιώσετε και ποιά πορεία στη ζωή θέλετε να ακολουθήσετε.
Μαρία Παπουτσή
M.Sc. Ψυχολογός-Παιδοψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
